Η ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη τον τελευταίο αιώνα και η εκρηκτική ανάπτυξη όλων των επιστημών, μας επέτρεψε σαν είδος να εγκαταλείψουμε για πρώτη φορά στην καταγεγραμμένη ιστορία, έστω και για μικρά κάθε φορά χρονικά διαστήματα ή για μικρές αποστάσεις, την γήινη επιφάνεια και να εξερευνήσουμε τον χώρο γύρω μας. Από τις πρώτες διαστημικές αποστολές στα τέλη της δεκαετίας του 50’ μέχρι τις μέρες μας, οι πρόοδος που επιτελέστηκε στην αεροδιαστημική είναι απίστευτη. Εξ αιτίας δε της τεχνολογίας των δορυφόρων, μπορούμε πλέον να προβλέψουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια τις καιρικές συνθήκες, να παρατηρήσουμε καλύτερα το σύμπαν, να βελτιώσουμε τις επικοινωνίες μας ή απλά να κατασκοπεύσουμε τον διπλανό μας πιο αποτελεσματικά και με μικρότερο κίνδυνο.
Χιλιάδες αντικείμενα έχουν εκτοξευθεί για διάφορους σκοπούς στο διάστημα και τέθηκαν σε τροχιά γύρω από τον πλανήτη μας τις τελευταίες επτά δεκαετίες. Ελάχιστα όμως επανήλθαν στην γήινη ατμόσφαιρα. Τα υπόλοιπα που βρίσκονται και τι απέγιναν;
Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος βρίσκονται σε τροχιά γύρω από την γη αντικείμενα γήινης τεχνολογίας συνολικού βάρους περίπου 20 χιλιάδων τόνων! Πρόκειται για τεχνητούς δορυφόρους σε λειτουργία (τηλεπικοινωνιακούς, μετεωρολογικούς, κατασκοπευτικούς, κλπ), για τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS), είναι όμως και οι παλιοί δορυφόροι που σταμάτησαν πια να λειτουργούν ή αυτοί που τέθηκαν σε τροχιά και δεν λειτούργησαν ποτέ, τμήματα προωθητικών πυραύλων, που χρησιμοποιήθηκαν για να θέσουν τους δορυφόρους σε τροχιά, τηλεσκόπια, γάντια αστροναυτών, κατσαβίδια, μπουλόνια, παξιμάδια, ακόμη και φλοίδες από την μπογιά των τεχνητών σωμάτων που σαπίζουν και αποσυντίθενται στο διάστημα.
Μόνο οι δορυφόροι που έχουν τεθεί σε τροχιά από το 1957, όταν ξεκίνησαν οι έξοδοι μας στο διάστημα με τον Σοβιετικό δορυφόρο Sputnik 1, μέχρι και σήμερα, ανέρχονται σύμφωνα με μελέτες στους 12.000. Εκτιμάται ότι βρίσκονται 7.630 ακόμη σε τροχιά, αλλά από αυτούς λειτουργούν μόλις οι 4.800. Και το εύλογο ερώτημα είναι, οι υπόλοιποι τι απέγιναν; Κάποια αντικείμενα συγκρούστηκαν μεταξύ τους και ανατινάχτηκαν, σε κάποιες, ευτυχώς μεμονωμένες περιπτώσεις, εκτοξεύτηκαν πύραυλοι από τις χώρες που κατείχαν τους δορυφόρους και τους ανατίναξαν, όταν πια τέλειωσε ο ωφέλιμος χρόνος ζωής τους.
Οι συγκρούσεις αυτές όμως ή οι προγραμματισμένες ανατινάξεις, δημιούργησαν ένα νέο πολυσύνθετο πρόβλημα, που τώρα έρχεται πλέον να μας στοιχειώσει. Γιατί από ένα και μοναδικό αντικείμενο δημιουργήθηκαν χιλιάδες θραύσματα διαφόρων μεγεθών, που συνεχίζουν να βρίσκονται σε τροχιά γύρω από την γη. Για να κατανοήσουμε το μέγεθος του προβλήματος, θα αναφέρουμε απλά, ότι από μια και μοναδική προγραμματισμένη έκρηξη ενός κινεζικού μετεωρολογικού δορυφόρου το 2007, δημιουργήθηκαν 3.500 μεγάλα θραύσματα και ένα τεράστιο νέφος από άπειρα θραύσματα μικρής διαμέτρου, που δεν είχαν που αλλού να πάνε, παρά να παραμείνουν σε τροχιά.
Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος αυτή την στιγμή βρίσκονται σε τροχιά πάνω από τα κεφάλια μας:
36.500 κομμάτια συντριμμιών μεγαλύτερα των 10 cm
1.000.000 κομμάτια διαμέτρου από 1 έως και 10 cm
300.000.000 περίπου θραύσματα μικρότερα από 1 cm
Τα περισσότερα από αυτά τα θραύσματα είναι εγκλωβισμένα σε χαμηλή τροχιά, σε απόσταση δηλαδή περίπου 1.000 χιλιόμετρα από την γήινη επιφάνεια, ένα υψόμετρο όπου κινούνται σχεδόν όλοι οι εν ενεργεία δορυφόροι, τα διαστημικά τηλεσκόπια αλλά και ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός. Οι ταχύτητες δε που έχουν αναπτύξει τα θραύσματα αυτά είναι της τάξης των 8 περίπου χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο, δηλαδή 28.800 χιλιόμετρα την ώρα! Καλύπτουν δε σχεδόν όλη την γήινη επιφάνεια, εκτός από τους πόλους της γης, με μεγαλύτερη πυκνότητα στο ύψος του ισημερινού.
Με άλλα λόγια, καταφέραμε και δημιουργήσαμε ένα «μεταλλικό πλέγμα» ακριβώς επάνω από τα κεφάλια μας, που μέρα με την μέρα γίνεται όλο και πιο πυκνό. Ευτυχώς για μας, είναι σπάνιες μέχρι στιγμή οι περιπτώσεις, κάποιο από τα θραύσματα να χάσει ύψος και να επανεισέρχεται στην γήινη ατμόσφαιρα και αυτές αφορούν μικρού διαμετρήματος αντικείμενα που καίγονται κατά την είσοδο τους. Δεν μπορούμε όμως να γνωρίζουμε τι μας επιφυλάσσει το μέλλον. Αυτό το ενδεχόμενο είναι παρόλα αυτά το μικρότερο από τα προβλήματα μας.
Με την ταχύτητα που κινούνται ιδίως τα μικρότερου διαμετρήματος θραύσματα, είναι πλέον πολύ συχνό το φαινόμενο να δημιουργούν εκτεταμένες βλάβες σε εν λειτουργία δορυφόρους και τηλεσκόπια κατά την πρόσκρουση τους με αυτά. Ηλιακά πάνελ που τροφοδοτούν με ενέργεια τα διαστημικά αντικείμενα καταστρέφονται, άρα δημιουργούν νέα αιωρούμενα σωματίδια, ενώ θέτουν σε κίνδυνο ακόμη και τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό και στους αστροναύτες που φιλοξενεί, του οποίου το σώμα, τα παράθυρα, οι κεραίες αλλά και ο βραχίονας έχουν «βομβαρδιστεί» επανειλημμένα τα τελευταία χρόνια.
Τα μεγαλύτερου διαμετρήματος διαστημικά σκουπίδια θα μπορούσαν να καταστρέψουν ολοσχερώς σε μια ενδεχόμενη σύγκρουση δορυφόρους ή τηλεσκόπια αξίας πολλών εκατομμυρίων. Για τον λόγο αυτό παρακολουθούν οι επίγειες διαστημικές υπηρεσίες και μεγάλα Πανεπιστήμια ανά τον κόσμο την πορεία χιλιάδων μεγάλων θραυσμάτων, ώστε να μπορούν να ανακατευθύνουν ανάλογα με τις περιστάσεις και να προστατεύσουν τα πολύτιμα αντικείμενα παρατήρησης και έρευνας. Δεν έχουν όμως την ίδια τύχη οι ανενεργοί πλέον δορυφόροι, οι οποίοι πολύ συχνά δέχονται μοιραίες συγκρούσεις, μέχρι που να αποσυντεθούν στα εξ ων συνετέθησαν. Και δημιουργούν νέα θραύσματα…
Μια άλλη παράμετρος του προβλήματος που άρχισε να γίνεται εμφανής τον τελευταίο καιρό, είναι ότι ο συνεχώς αυξανόμενος αριθμός των θραυσμάτων που καλύπτει την γήινη επιφάνεια, δημιουργεί με τον καιρό ένα όλο και πιο πυκνό στρώμα μετάλλων, που θα αντανακλά την ηλιακή ακτινοβολία, με αποτέλεσμα, τουλάχιστον οι νύχτες μας να είναι στο μέλλον πολύ πιο φωτεινές. Άγνωστες παραμένουν ωστόσο οι όποιες άλλες παρενέργειες μπορεί να έχει το φαινόμενο αυτό στο μέλλον αναφορικά με τις λειτουργίες του πλανήτη, όπως είναι για παράδειγμα το κλίμα. Το βέβαιο είναι, ότι οι επίγειοι παρατηρητές του ουρανού δεν θα μπορούν πλέον να παρατηρήσουν τις ακτινοβολίες των μακρινών αστέρων και γαλαξιών με την ίδια ευκολία, λόγω της φωτορύπανσης του διαστήματος.
Μέχρι στιγμή ελάχιστα έχουν γίνει για την επίλυση του προβλήματος που έχουμε δημιουργήσει. Η Ιαπωνία πειραματίζεται τα τελευταία χρόνια σε μεθόδους που θα μπορούσαν να «αιχμαλωτίσουν» τα αντικείμενα που δεν είναι πλέον χρήσιμα και να τα επαναφέρει στην γη, ενώ η Κίνα ώθησε έναν παλιό της δορυφόρο βαθύτερα στο διάστημα, ώστε να μην αποτελεί κίνδυνο, σε μια περιοχή που την χαρακτήρισε σαν «χωματερή». Υποθέτουμε ότι εκεί σκοπεύει να συγκεντρώνει τα διαστημικά σκουπίδια της χώρας της, μολύνοντας απλά και άλλα σημεία του διαστήματος. Οι ΗΠΑ πειραματίζονται με τρόπους που θα μπορούσαν να παρατείνουν την ζωή των δορυφόρων με αναβάθμιση των συστημάτων τους όντας σε τροχιά, η ουσία είναι όμως ότι μέχρι στιγμής δεν έχει βρεθεί βιώσιμη λύση για τον όγκο των διαστημικών σκουπιδιών που συνεχίζει να αυξάνεται μέρα με την μέρα, ούτε και πρόβλεψη για το τι θα απογίνουν όλοι αυτοί οι δορυφόροι που εκτοξεύονται καθημερινά.
Το 2020 μόνο εκτοξεύτηκαν στο διάστημα 1.200 νέοι δορυφόροι, οι περισσότεροι μέχρι τότε που τέθηκαν ποτέ σε τροχιά μέσα σε ένα έτος. Μεγάλη εταιρία αμερικανικών συμφερόντων έθεσε ήδη σε τροχιά χιλιάδες δορυφόρους τα τελευταία χρόνια και προγραμματίζει να πυκνώσει στο άμεσο μέλλον το δίκτυο της με χιλιάδες νέους, ενώ άλλη μια εταιρία σκοπεύει να δημιουργήσει δίκτυο 300.000 δορυφόρων μέσα στα επόμενα χρόνια. Και είναι βέβαιο ότι θα ακολουθήσουν και άλλες. Γιατί το διάστημα προσφέρει πεδίο… κέρδους λαμπρό! Πρόκειται για νούμερα που ζαλίζουν, εάν αναλογιστούμε πόσο άσχημα διαχειριστήκαμε μέχρι στιγμής ότι έχουμε στείλει στο διάστημα. Και δεν θέλει να σκεφτεί κανείς το ενδεχόμενο, να ανοίξουν για οποιοδήποτε λόγο οι ουρανοί κάποια μέρα και να αρχίσει να βρέχει μέταλλα στα κεφάλια μας. Γιατί μόνο τότε θα καταλάβουμε τί έχουμε κάνει.
Δυστυχώς, το κάθε εξελικτικό βήμα της ανθρωπότητας γεννά και μια νέα σειρά προκλήσεων και πρωτόγνωρων προβλημάτων, που χρειάζονται χρόνο, χρήμα και πολλά φωτεινά μυαλά για να επιλυθούν. Είναι όμως η πρώτη φορά στην πορεία του είδους μας, που η απληστία μας και η ανάγκη για γρήγορο και εύκολο κέρδος, κατάφερε μέσα σε λίγες δεκαετίες να κακοποιήσει, να μολύνει και να καταστρέψει ξηρά, θάλασσα, βιοποικιλότητα, κλίμα, τώρα και το διάστημα.
Μήπως έφτασε η στιγμή να αλλάξουμε ριζικά φιλοσοφία ζωής, άρα και πορεία; Και ας κάνουμε πολιτισμικά ένα βήμα πίσω. Γιατί αυτό πια δεν είναι πολιτισμός, ούτε και ανάπτυξη ή πρόοδος μπορεί να χαρακτηριστεί. Είναι απλά μια όλο και επιταχυνόμενη πορεία προς την ολική καταστροφή, δική μας όσο και του πλανήτη που μας φιλοξένησε και μας έθρεψε όλες αυτές τις χιλιάδες ετών…
Αλίντα Κανάκη
Δημήτρης Μήτρας
